Rolnictwo i fotowoltaika na jednej działce – czy możliwa jest harmonijna współpraca?

W obliczu zmian klimatycznych i rosnących kosztów energii coraz więcej rolników zastanawia się, czy farma fotowoltaiczna może współistnieć z działalnością rolniczą. Temat nie jest już jedynie teoretycznym rozważaniem, lecz realnym scenariuszem rozwoju gospodarstw. Innowacyjne podejście do łączenia produkcji rolnej z odnawialnymi źródłami energii daje szansę na zwiększenie efektywności wykorzystania gruntów oraz stabilizację finansową wielu gospodarstw.

Czym jest agrofotowoltaika i jak działa?

Agrofotowoltaika to koncepcja równoległego wykorzystania tej samej powierzchni gruntu do produkcji rolnej oraz generowania energii słonecznej. W praktyce oznacza to instalację paneli fotowoltaicznych na specjalnych konstrukcjach montażowych, które umożliwiają jednoczesne uprawianie roślin pod lub między panelami.

Rozwiązanie to nie jest przypadkowym połączeniem dwóch odrębnych działalności. Przemyślana architektura instalacji PV, z uwzględnieniem wysokości, kąta nachylenia i rozmieszczenia paneli, pozwala na zapewnienie odpowiedniego dostępu do światła słonecznego zarówno dla roślin, jak i dla efektywnej produkcji energii. Dodatkowo, systemy te coraz częściej uwzględniają mobilność paneli (trackery), które w ciągu dnia zmieniają pozycję, optymalizując tym samym dopływ promieniowania zarówno do roślin, jak i modułów PV.

Farma fotowoltaiczna w takim układzie nie tylko nie ogranicza działalności rolniczej, ale może ją nawet wspomagać. Odpowiednio zaprojektowane konstrukcje zapewniają częściowe zacienienie, które w warunkach nadmiernego nasłonecznienia zmniejsza stres wodny u roślin i ogranicza parowanie wody z gleby. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie bardziej stabilnych plonów, szczególnie w okresach suszy.

Wpływ farmy fotowoltaicznej na plony i jakość gleby

Zintegrowanie systemów fotowoltaicznych z produkcją rolną nie jest pozbawione wpływu na mikroklimat upraw. Choć może się wydawać, że ograniczenie światła słonecznego wpłynie negatywnie na rozwój roślin, w rzeczywistości efekt ten zależy od gatunku upraw, lokalizacji geograficznej oraz specyfiki zastosowanej konstrukcji.

Do najważniejszych czynników wpływających na plony i jakość gleby w sąsiedztwie instalacji PV należą:

• Zmniejszenie intensywności promieniowania UV, co może ograniczyć uszkodzenia liści w okresach ekstremalnych upałów.

• Obniżenie temperatury gleby, co sprzyja zachowaniu jej struktury i życia biologicznego w warstwach wierzchnich.

• Zmniejszenie parowania wody, a co za tym idzie – ograniczenie potrzeby częstego nawadniania.

• Możliwość ochrony roślin przed silnymi opadami, gradem i wiatrem dzięki fizycznej obecności paneli jako formy „parasola”.

Oczywiście, nie każdy typ upraw nadaje się do współpracy z panelami słonecznymi. Najlepsze efekty osiąga się w przypadku roślin o niższych wymaganiach świetlnych, jak np. sałata, jarmuż, truskawki czy niektóre zioła. Warto też zaznaczyć, że gleba pod panelami powinna być odpowiednio przygotowana i monitorowana, aby nie dopuścić do jej nadmiernego zacienienia lub zbicia przez konstrukcje wsporcze. W takim układzie farma fotowoltaiczna nie tylko nie pogarsza jakości rolniczej przestrzeni, ale może wręcz przyczynić się do jej ochrony.

Korzyści ekonomiczne i środowiskowe współistnienia

Połączenie rolnictwa z energetyką słoneczną niesie ze sobą istotne zalety, zarówno dla portfela rolnika, jak i dla środowiska naturalnego. Farma fotowoltaiczna, która współistnieje z działalnością rolniczą, może przyczynić się do dywersyfikacji źródeł dochodu, a także zwiększenia odporności gospodarstwa na zmienność warunków rynkowych i klimatycznych.

Najważniejsze korzyści ekonomiczne i ekologiczne wynikające z tego modelu to:

• Dodatkowy przychód z energii – sprzedaż nadwyżki energii do sieci elektroenergetycznej lub wykorzystanie jej na potrzeby gospodarstwa ogranicza koszty funkcjonowania, zwłaszcza przy rosnących cenach prądu.

• Zmniejszenie ryzyka finansowego – w przypadku słabszych plonów spowodowanych np. suszą, dochód z instalacji PV stanowi zabezpieczenie finansowe.

• Zwiększenie wartości nieruchomości – grunty wyposażone w infrastrukturę OZE stają się atrakcyjniejsze z punktu widzenia inwestorów.

• Ograniczenie emisji CO₂ – produkcja energii z odnawialnego źródła przyczynia się do dekarbonizacji rolnictwa.

• Poprawa mikroklimatu dla niektórych upraw – częściowe zacienienie może chronić rośliny przed przegrzaniem i poprawiać ich kondycję.

• Oszczędność wody – mniejsze parowanie z gleby pod panelami zmniejsza zapotrzebowanie na nawadnianie.

Tego rodzaju rozwiązania doskonale wpisują się w założenia polityki klimatycznej Unii Europejskiej, wspierającej transformację energetyczną oraz bardziej zrównoważone metody produkcji rolnej. W praktyce oznacza to również możliwość pozyskania dotacji i funduszy inwestycyjnych na rozwój agrofotowoltaiki.

Wyzwania prawne i techniczne przy łączeniu produkcji rolnej z energią słoneczną

Choć koncepcja agrofotowoltaiki zyskuje na popularności, jej realizacja w Polsce wiąże się z szeregiem formalności, barier prawnych oraz wyzwań technicznych. Z punktu widzenia prawa, farma fotowoltaiczna na gruntach rolnych podlega ścisłym regulacjom wynikającym m.in. z ustawy o planowaniu przestrzennym, ustawy o OZE, a także przepisów prawa budowlanego i ochrony środowiska.

Do najczęstszych wyzwań należą:

• Zgodność z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego – wiele gmin nie przewiduje możliwości lokalizacji instalacji PV na terenach rolnych, co zmusza inwestorów do czasochłonnych zmian MPZP lub występowania o warunki zabudowy.

• Klasyfikacja gruntów – konieczność przeprowadzenia odrolnienia dla gruntów o wysokiej klasie bonitacyjnej (I–III) może okazać się kosztowna i trudna administracyjnie.

• Ograniczenia wysokości i rozstawu konstrukcji – projekt instalacji musi uwzględniać nie tylko potrzeby roślin, ale i obowiązujące normy bezpieczeństwa oraz minimalne odległości od granic działki.

• Współpraca z siecią energetyczną – przyłączenie instalacji do sieci wymaga uzgodnień z operatorem systemu dystrybucyjnego, co bywa procesem żmudnym i obarczonym ryzykiem odmowy ze względu na brak mocy przyłączeniowych.

• Brak precyzyjnych regulacji dla agrofotowoltaiki – w polskim systemie prawnym brakuje dedykowanych przepisów regulujących hybrydowe wykorzystanie gruntów pod rolnictwo i fotowoltaikę, co prowadzi do niepewności interpretacyjnej.

Warto również podkreślić, że pełna integracja technologiczna wymaga zaawansowanej wiedzy inżynieryjnej – od odpowiedniego fundamentowania konstrukcji, przez dostosowanie układów sterowania ruchem paneli, aż po monitoring wpływu na glebę i wegetację. Dlatego powodzenie inwestycji zależy nie tylko od jej opłacalności, ale również od starannego planowania i zgodności z obowiązującym prawem.